هدف یک ساختمان، در درجه اول ایجاد سرپناه در کنار امنیت برای ساکنین است. اهداف دیگر ساختمان، حفاظت در برابر شرایط بد آب و هوایی، ایمنی، فضایی برای آرامش، حریم خصوصی و همچنین برای نگهداری وسایل، تأمین برق و آسایش در زندگی و کار است.
ساختمان چیست؟
ساختمان، نوعی سازه است که با مصالحی خاص ساخته می شود و شامل زیر بنا، زیر ستون، دیوار، کف، سقف، دودکش، خدمات لوله کشی و ساختمانی، سکوهای ثابت، ایوان، بالکن، قرنیز یا جلوآمدگی، بخشی از یک ساختمان یا هر چیز دیگری که به آن وصل شده یا هر دیوار محصوری که یک زمین یا فضا را از سازه مشابه مجرا می کند، می باشد. خانه ها، کارخانه ها، مراکز خرید، بیمارستان ها و غیره از انواع ساختمان ها هستند.
انواع ساختمان
ساختمان ها، ممکن است شامل سازه های سنگی باربر، بتن غلطکی (RCC ) و یا سازه های ساخته شده از فولاد باشند. انواع مختلفی از ساختمان ها وجود دارند که عبارتند از:
- ساختمان های مسکونی
- ساختمان های آموزشی
- ساختمان های سازمانی
- ساختمان های جمعی
- ساختمان های تجاری
- ساختمان های بازرگانی
- ساختمان های صنعتی
- ساختمان های ذخیره سازی
- ساختمان های مخصوص عمده فروشی
- ساختمان های با کاربری های مختلف
- ساختمان های پرخطر
- ساختمان های مجزا
- ساختمان های نیمه جدا شده با دیوار مشترک
- ساختمان های چند طبقه و یا بسیار بلند (آسمان خراش)
- زاغه ها
- ساختمان های ناامن
- ساختمان های ویژه
- پارکینگ های چند طبقه
حالا، وقت آن است که عمیق تر به بررسی انواع معرفی شده ی ساختمان بپردازیم.
۱. ساختمان های مسکونی
این ساختمان ها، برای اهداف مسکونی معمولی مورد استفاده قرار می گیرند و امکانات رایج برای خواب، زندگی و آشپزی را فراهم می کنند. ساختمان باید شامل یک یا چند محل اقامت خانوادگی، آپارتمان و گاراژهای خصوصی باشد.
۲. ساختمان های آموزشی
این نوع ساختمان ها، برای مؤسسات آموزشی مانند مدارس یا کالج هایی هستند که توسط یک هیئت مدیره، دانشگاه یا هر نهاد وابسته مشابه اداره و شناخته می شوند. این ساختمان، باید امکانات آموزشی، تحصیلی و تفریحی مربوط به اهداف آموزشی را فراهم کند. علاوه بر این، وجود ساختمان های مسکونی مناسب برای کارکنان و یا دانشجویان ساکن در محوطه دانشگاه نیز اجباری است. جدای از این، موسسه باید یک خوابگاه اختصاصی نیز در داخل و یا خارج از محوطه خود داشته باشد.
۳. ساختمان های سازمانی
این نوع ساختمان ها شامل اماکنی می باشند که توسط دولت، سازمان های نیمه دولتی و یا اتحادیه های ثبت شده برای اهداف خاص ساخته می شوند. این اهداف خاص، شامل اهداف درمانی مانند درمان بیماری های جسمی و یا روانی، بیمارستان های کودکان، خانه های سالمندان، مراکز مراقبت از کودکان بی سرپرست یا زنان رها شده، سالن اجتماعات برای فعالیت های فرهنگی و یا وابسته و همچنین امکانات اقامتی مذهبی از قبیل دارامشالاها، زندان ها، مراکز درمانی، بازداشتگاه ها، دارالتادیب ها می شود.
۴. ساختمان های جمعی
در این ساختمان ها، اجتماعات عمومی برای اهداف سرگرمی، تفریحی، اجتماعی، مذهبی، ملی، مدنی، مسافرتی و یا سایر اهداف مشابه برگزار می شود. نمونه ی این نوع ساختمان ها، خانه های سینما، خانه های تئاتر، سینماهای ماشین رو، سالن های اجتماعات، باشگاه های ورزشی، ساختمان های شهرداری، تالارهای کنفرانس، سالن های نمایشگاهی، موزه ها، سالن های بدنسازی، مجتمع های ورزشی، رستوران ها، مراکز شبانه روزی، کلوپ های رقص، باشگاه های ورزشی، اماکن عبادتی، ایستگاه های اتوبوس، ایستگاه های تاکسی، ایستگاه های راه آهن، فرودگاه ها، اسکله ها و غیره می باشد.
۵. ساختمان های تجاری
اگر یک ساختمان یا بخشی از آن، در درجه اول برای نگهداری سوابق معاملات تجاری، حساب های بانکی، اهداف حسابداری و یا مدیریت انواع دیگر تراکنش های مالی استفاده شود، می توان آن را به عنوان یک ساختمان تجاری طبقه بندی کرد. ساختمان های تحت این طبقه، شامل دفاتر، بانک ها، ساختمان های دادگستری و سایر موسسات حرفه ای هستند که اهداف فوق را در بر می گیرند.
۶. ساختمان های بازرگانی
این ساختمان ها برای دفاتر معاملات املاک، فروشگاه ها و یا نمایشگاه های فروش کالاهای تجاری عمده و یا خرده استفاده می شوند. چنین ساختمان هایی همچنین باید امکانات اداری، انباری و خدماتی لازم برای تجارت در همان ساختمان را نیز فراهم کنند.
۷. ساختمان های صنعتی
ساختمان هایی که برای ساخت، گردآوری و یا پردازش محصولات یا مواد مورد استفاده قرار می گیرند، به عنوان ساختمان های صنعتی شناخته می شوند. این واحدها، شامل واحدهای تولیدی، کارخانه های مونتاژ، نیروگاه ها، پالایشگاه های نفت، کارخانه های گازی، لبنیات، آزمایشگاه ها و غیره می باشند.
۸. ساختمان های ذخیره سازی
اگر یک ساختمان یا بخشی از آن برای ذخیره کالاها، وسایل، اموال و غیره استفاده شود، آنگاه به عنوان ساختمان ذخیره سازی طبقه بندی می شود. این ساختمان ها، شامل بارخانه ها، سردخانه ها، واحدهای ذخیره غلات، انبارها، اصطبل ها، انبارهای حمل بار، مخازن ترانزیت، آشیانه ها، پایانه های کامیون، گاراژهای عمومی و غیره می باشند.
۹. موسسات عمده فروشی
ساختمان های تحت این طبقه، شامل تأسیساتی هستند که بطور کامل یا جزئی از آن، برای تجارت و یا تولید عمده فروشی استفاده می شود. موسسات عمده فروشی ها، از ساختمان های بارخانه و یا انبار خود، برای ارائه خدمات حمل و نقل کامیون و یا خدمات رزرو حمل و نقل کامیون استفاده می کنند.
۱۰. ساختمان های با کاربری های مختلف
این ساختمان ها، برای اهداف مسکونی و همچنین برای انجام فعالیت های غیر مسکونی مورد استفاده قرار می گیرند.
۱۱. ساختمان های پرخطر
این نوع ساختمان ها توسط دولت، بیشتر به دو زیر مجموعه تقسیم می شوند که عبارتند از:
- ساختمان های مورد استفاده برای تولید، پردازش، جابجایی یا ذخیره سازی مواد رادیواکتیو، مواد منفجره با قابلیت اشتعال سریع با/بدون پتانسیل تولید دودهای مسموم یا انتشار گازهای قابل انفجار
- ساختمان های مورد استفاده برای تولید، پردازش، جابجایی یا ذخیره موادی مورد استفاده قرار می گیرند که بسیار قلیایی، سمی یا مضر هستند؛ از جمله اسیدها یا مواد شیمیایی دیگری که تولید دودهای منفجره یا سمی می کنند و مخلوط های انفجاری یا موادی که قادر به تجزیه مواد در ذرات ریز هستند و باعث اشتعال خودبخودی می شوند.
۱۲. ساختمان های مجزا
بنایی متشکل از سقف و دیوارهایی که از ساختمان دیگر جدا شده و دارای فضاهای باز در محدوده آن می باشند.
۱۳. ساختمان های نیمه جدا شده با دیوار مشترک
این ساختمان ها، از سه طرف از ساختمان دیگر مجزا هستند و دارای فضاهای باز در تمام آن سه طرف می باشند. (فضاهای باز به عنوان بخش های جدایی ناپذیر خانه، در معرض دید آسمان قرار دارند.)
۱۴. ساختمان های چند طبقه و یا بسیار بلند (آسمان خراش)
این ساختمان ها، از بیش از ۴ طبقه تشکیل می شوند و ارتفاع معمولشان، بیش از ۱۵ متر (بدون چارچوب زیر بنا) و یا ۱۷,۵ متر (با چارچوب زیر بنا) بالاتر از سطح متوسط جاده می باشند.
۱۵. زاغه ها
این ساختمان ها، از سطح پایینی از تعمیر و نگهداری و شرایط سکونتی بدی برخوردار هستند که ناشی از بهداشت و تهویه نامناسب و سایر عوامل آسیب زا می باشد. زاغه ها، طبق قوانین مربوطه توسط یک مقام ذیصلاح برچسب گذاری می شوند.
۱۶. ساختمان های ناامن
ساختمان هایی که از نظر ساختاری ضعیف بوده و در نتیجه ناامن، غیر بهداشتی یا آلوده می باشند. این ساختمان ها، از امکانات ورودی و خروجی مناسبی برخوردار نیستند و مستعد خطرات آتش سوزی و دیگر خطرات مرگ باری برای انسان می باشند که با توجه به کاربردهای موجود آن، می تواند خطری برای امنیت، سلامتی و یا رفاه عمومی ساکنان تلقی شود. طبق مقررات دولت، این ساختمان ها باید طبق دستورالعمل مرجع ذیربط، در صورت امکان، مرمت و در غیر این صورت، تخریب شوند.
۱۷. ساختمان های ویژه
این یک مجموعه همه جانبه است که شامل ساختمان های مونتاژ، ساختمان های صنعتی، مراکز عمده فروشی، ساختمان های پر خطر، هتل ها، خوابگاه ها و ساختمان هایی با تهویه مطبوع مرکزی که بیش از ۱۵ متر ارتفاع و بیش از ۶۰۰ متر مربع مساحت داخلی دارند، می شود.
۱۸. پارکینگ های چند طبقه
این ساختمان ها، معمولا دارای دو یا چند طبقه در زیرزمین و دو یا چند طبقه در روی زمین می باشند که برای پارکینگ اتومبیل، دوچرخه، اسکوتر و سایر وسایل نقلیه موتوری استفاده می شوند.
اجزای سازنده ی ساختمان
اجزای سازنده ی ساختمان، مواد اساسی برای ساخت و ساز ساختمان به شمار می روند. تمام ساختمان هایی که تا به حال ساخته شده اند، مولفه های یک سانی مانند فوندانسیون (زیربنا)، دیوار، کف، اتاق و سقف دارند که اجزای اصلی ساختمان را شامل می شوند. ساختمان ها در مرحله آخر برای ظریف کاری، نیاز به تزئین و یا نوسازی با رنگ، گچ کاری، برق کاری، اتصالات در و پنجره، نرده کشی و سایر کارهای روبنایی دارند که تمام این کارها، خدمات ساختمانی نامیده می شوند.
یک ساختمان، دارای سه جز اساسی می باشد که عبارتند از
- زیربنا (فوندانسیون)
- ستون پایه
- روبنا
شرح مختصری از قسمت های اساسی یک ساختمان، در زیر آورده شده است.
۱. فوندانسیون (پی)
ساخت فوندانسیون، مهمترین مرحله ساخت و ساز محسوب می شود؛ چرا که تمام بار و وزن ساختمان بر روی استحکام زیربنای آن قرار دارد. انواع زیربناها را می توان با توجه به عمقشان در خاک به دو دسته ی فونداسیون عمیق و سطحی تقسیم کرد. فوندانسیون سطحی، برای مثال در ساختمان های کوچک و سبک مانند خانه های کوچک و یا متوسط و مراکز خرید کوچک استفاده می شود و فوندانسیون عمیق در ساختمان های سنگین و بزرگ مانند ساختمان های بلند، مراکز خرید بزرگ، بیمارستان های بزرگ و دانشگاه ها و غیره مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی، فوندانسیون های سطحی در عمق ۳ فوت (۱ متر) و فوندانسیون های عمیق در عمق ۶۰-۲۰۰ فوت (۲۰-۶۵ متر) ساخته می شوند.
بیشتر بخوانید: انواع فونداسیون و کاربرد آنها در ساختمان
انواع مختلفی از فوندانسیون در ساخت و ساز ساختمان وجود دارند که عبارتند از:
- فونداسیون نواری(سطحی)
- فوندانسیون پایه ستون(سطحی)
- فوندانسیون منفرد یا بالشتکی (سطحی)
- فوندانسیون شبکه ای(سطحی)
- فوندانسیون گسترده (سطحی)
- فونداسیون شمعی (عمیق)
- فوندانسیون ستونی (عمیق)
- فوندانسیون با هواى فشرده (عمیق)
تمام این پی ها، برای ساخت ستون ها، دیوارها، اتاق ها و فضاهای نشیمن استفاده می شوند. کارگران، بسته به انواع مختلف پی ها، از مقادیر مختلفی از مصالح ساختمانی استفاده می کنند؛ به عنوان مثال در کار با تیرآهن، از فوندانسیون شمعی استفاده می کنند.نقش های فوندانسیون:
- توزیع بار
- ارائه سطح تراز مستحکم
- محافظت در برابر حرکت خاک
- کاهش شدت بار
- کاهش نشست ناهموار
- ایمنی در برابر لغزش و واژگونی
- ایمنی در برابر آبرفتگی کف
۲. ستون
ستون پایه، بخشی از فاصله بین سطح زمین و فضای کف است که درست در بالای زمین ساختمان قرار دارد. پایه ستون، در برابر ورود آب باران و حشرات داخل ساختمان مقاومت می کند و ارتفاع کلی آن، ۴۵، ۶۰، ۷۵، ۹۰، ۱۲۰ سانتی متر است.
۳. روبنا
روبنا، در بالای سطح زیر بنا ساخته می شود. فاصله بین سطح زیربنا و سطح روبنا به عنوان پایه ستون شناخته می شود. در روبنا، ضمن ساخت دیوارها و اتاق ها، بارهای قسمت فوقانی نیز به زیربنا منتقل می شوند.
۴. کف
کف، یک عنصر مهم در ساخت و ساز ساختمان است که در سطح پایینی یک اتاق قرار دارد. کف ها می توانند به روش های مختلف تزئین شوند. کاربرد کف، در قدم زدن از یک اتاق یا فضا به اتاق یا فضای دیگر می باشد.
۵. سقف
سقف، در سطح بالای یک اتاق قرار دارد. سقف ها بسته به نوع آب و هوا به دسته های مختلفی تقسیم می شوند که عبارتند از: سقف آبی، سقف سرد، سقف کاذب، سقف پارچه ای، سقف درونی، فیبر سیمانی، سقف مسطح، سقف سبز، سقف شیب دار، سقف یک شیبی، سقف گرم، سقف پوسته ای، سقف فلزی، کاشی های سقفی، سقف اسکلیون و غیره. اکثر اوقات در ساخت و سازها، از سقف های مسطح، سقف های درونی و سقف های فیبر سیمانی استفاده می شود.
۶. تیر، سایه بان و جان پناه
تیر، برای تحمل بار سنگینی که از روبنا بالای درب یا پنجره ها وارد می شود، در نزدیکی درگاهی قرار می گیرد و می تواند از جنس استیل فلزی، آجر تقویت شده، سنگ و یا چوب باشد.سایه بان، نوعی دال می باشد که در بالای پنجره ها و درها ساخته می شود و از آن ها در برابر باران و تابش شدید نور خورشید محافظت می کند. سایه بان ها، بر اساس موقعیت شان می توانند داخلی، خارجی و بین چارچوب باشند. سایه بان داخلی، از تابش خورشید محافظت و در دسترس بودن نور روز را از طریق پرده هایی مانند پرده کرکره ای، پرده فنردارقرقره ایی، پرده پلیسه و یا پرده خاموشی متعادل می کند. سایه بان خارجی می تواند به صورت افقی، عمودی و یا شانه تخم مرغی نصب شود. سایه بان های خارجی، برای محافظت از ساختمان در تغییرات آب و هوایی در نظر گرفته می شوند و ضمن حفظ دمای مطبوع داخل ساختمان، تابش آفتاب و نفوذ سرما را به حداقل می رسانند که این، به طور چشمگیری مصرف انرژی ساختمان را تحت تأثیر قرار می دهد.جان پناه، دیوار کوتاهی است که دور تا دور بام ساختمان یا اطراف بالکن و یا در لبه تراس و پله ها ساخته می شود.
۷. در و پنجره ها
درها، با ایجاد ارتباط بین اتاق ها، امکان رفت و آمد آزادانه از یک اتاق به اتاق دیگر را فراهم می کنند. پنجره ها امکان ارتباط دیوارها با فضای بیرون را فراهم می کنند. درها و پنجره ها، ضمن ورود روشنایی، تهویه و صدای محیط از بیرون، ایمنی و حریم شخصی ساکنان را نیز تأمین می کنند. سایز و اندازه درها در ساختمان های مختلف، متفاوت است. به عنوان مثال درهای خانه های مسکونی کاملاً متفاوت از درهای ساختمان های صنعتی است. درهای مختلفی وجود دارند که مهندسین و معماران در ساخت ساختمان ها از آن ها استفاده می کنند.با توجه به مواد مورد استفاده در ها به انواع زیر تقسیم می شوند:
- درب چوبی
- درب فلزی
- درب UPVC
با توجه به مکانیسم و کاربرد در ها به انواع زیر تقسیم می شوند:
- درب کشویی
- درب کامپوزیت
- درب دوسویه
- درب گردان
- درب تاشو
همچنین انواع مختلفی از پنجره ها وجود دارند که عبارتند از:
- ثابت
- محوری
- دوطرفه
- کشویی
- لولایی
- ارسی
- کرکره ای
- فلزی
- شاه نشین
- گوشه ای
- پنجره شیروانی
- پنجره زیرشیروانی
- پنجره نورگیر
- سقفی
۸. دیوارها و ستون ها
دیوارها، بلوک هایی از آجر یا سنگ هستند که فضای ساختمان را به دال های مختلف از تیرها و اتاق های مختلف تقسیم می کنند. دیوارها وزنی که از تیرها و دال ها رویشان وارد می شود، به پی منتقل می کنند. دیوارها، از حریم خصوصی ساکنان و همچنین عوامل بیرونی مانند گرما، سرما، باران، سر و صدا و گرد و غبار محافظت می کنند. دیوارها، می توانند آجری و یا سنگی باشند.
ستون ها، بخش های عمودی ساختمان هستند که در امتداد آن ها تیرها و دال ها قرار می گیرند. شکل ستون ها می تواند مربع، مستطیل و یا دایره ای باشد.
۹. انجام نازک کاری های ساختمان
ظاهر نهایی یک ساختمان، به رویه کاری ها و نازک کاری های زیر بستگی دارد:
- گچ کاری و بندکشی
- جزئیات آشپزخانه
- نقاشی دیوارها
- نجاری درهای چوبی
- روغن کاری و نقاشی نرده ها و فلزکاری
- موقعیت یابی و نصب آسانسور و پله ها
۱۰. بخش های خدماتی
خدمات ساختمانی دیگری از جمله آب رسانی، برق کشی، زهکشی و فاضلاب و نصب کمد و گنجه در داخل ساختمان، وجود دارند که به عنوان مؤلفه های پس از ساخت یک ساختمان در نظر گرفته می شوند.
روش های ساخت خانه
روش های مختلف ساخت و ساز نه تنها در هزینه و طراحی معماری خانه، بلکه بر نیازهای تعمیر و نگهداری و همچنین ارزش بلند مدت ملک نیز تأثیر می گذارند. انتخاب روش ساخت و ساز مؤثر، حتی در میزان مصرف انرژی خانه و اثرات زیست محیطی بیرون از منزل نیز تأثیر می گذارد. هنگام تصمیم گیری در مورد روش ساخت و ساز، ضمن در نظر گرفتن میزان پایداری و طول عمر معماری، هزینه های اولیه را نیز مطابق نیازهای خود برای ساخت و ساز محاسبه کنید.
بیشتر بخوانید: انواع ساخت و ساز
۱. چارچوب چوبی
استفاده از چوب، رایج ترین روش ساخت خانه است. در این روش، از اتصال تیرها و الوارهای چوبی با میخ و یا پیچ، برای ساخت دیوارها، کف ها، سقف ها استفاده می شود. بسیاری از افراد از چارچوب چوبی، به دلیل کم هزینه بودن و طراحی متنوع آن استفاده می کنند، در حالی که برخی دیگر چوب را به دلیل کاربری آسان آن ترجیح می دهند. یکی از مشکلات نگهداری چوب، آسیب دیدن آن در برابر رطوبت، پوسیدگی، برآمدگی و هجوم موریانه و قارچ می باشد. چوب همچنین یک عایق نسبتاً ضعیف است و محافظت کمی در برابر سر و صدا، طوفان و باد ارائه می دهد.
۲. چارچوب فولادی
چارچوب فولاد سبک، نسبت به چارچوب چوبی، دوام طولانی تر و نقایص کمتری دارد. معمولا چارچوب فولادی بیشتر از چارچوب چوبی هزینه دارد، (این موضوع به شرایط جغرافیایی وابسته است) اما نازک کاری یکنواخت و قابل پیش بینی دارد که منجر به دیوارهای صاف تر و با استحکام بیشتر می شود.
۳. آجرکاری
خانه های آجری، شامل ساختمان هایی از جنس بلوک، سنگ و آجر هستند. بلوک اغلب به عنوان یک ماده اصلی چارچوب در مناطقی که در معرض طوفان و یا وزش باد شدید هستند، می تواند برای چارچوب چوبی و یا فولادی بسیار مخرب باشد. وزن سنگین بلوک آجری، استحکام، دوام و همچنین عایق بندی عالی در برابر صدا و حرارت فراهم می کند. بلوک ممکن است با روکش فلزی و یا سنگی پوشانده شود و یا حتی برای نازک کاری های ساده و مقرون به صرفه، گچ کاری گردد.مفهوم خانه آجری و یا سنگی با گذشت سال ها تغییر کرده است. یک قرن پیش، خانه های آجری از دو ردیف آجری تشکیل می شدند که توسط یک دیوار حفره دار جدا می شد. این دیوار حفره دار و یا دوجداره، از نفوذ هوا و آب جلوگیری می کرد و در واقع به عنوان یک فضای عایق و ضد آب عمل می کرد. امروزه خانه های آجری به ندرت به این صورت ساخته می شوند و به طور معمول شامل یک دیوار داخلی بلوک و یک دیوار آجری و یا روکش سنگی می باشند. در بعضی موارد، روکش آجری و یا سنگی به سادگی با استفاده از ملات به دیواره داخلی چارچوب متصل می شود؛ در حالی که در برخی دیگر، از طریق بست آجری و یا فلزی انجام می شود.
